455 гадоў таму назад, у маі-чэрвені 1562 г., у Нясвіжскай друкарні Сымон Будны выдаў «Катэхізіс» – першую сваю кнігу. Асоба гуманіста, асветніка, гісторыка, паплечніка і прадаўжальніка першадрукарскай справы Францыска Скарыны, цікавая і тым, што ён практычна наш зямляк, правёў значную частку жыцця і тварыў у мясцінах Наднямоння.
Сымон Будны скончыў знакамітую на той час навучальную ўстанову – Кракаўскі ўніверсітэт. У 1558 годзе ён распачаў дзейнасць у Вільні, дзе ў пратэстанцкім зборы выкладаў на старабеларускай мове асновы тэалогіі. Затым ён пераехаў у Клецк, дзе разам з асветніцкай справай рыхтаваў тэкст сваёй першай кнігі. Разам з Л. Крыштоўскім і М. Кавячынскім заснаваў Нясвіжскую друкарню. Надрукаваны тут «Катэхізіс» складаецца з пытанняў на багаслоўна-філасофскія тэмы і адказаў на іх. «Прысвячэнне князям Радзівілам», «Прадмова да чытача», «Аб дзесяці запаведзях Божых», «Аб веры», «Пра малітву Госпада», «Аб святых тайнах» – назвы раздзелаў гавораць аб іх змесце.
У кастрычніку 1562 года выйшаў наступны твор Буднага «Апраўданне грэшнага чалавека перад Богам». Кніга прысвячалася земскаму падскарбію Астафію Валовічу, які выдаткаваў значную суму на пабудову Нясвіжскай друкарні.
Творы Сымона Буднага, асабліва першыя, паводле іх зместу пераважна палемічныя і філасофска-публіцыстычныя, з выразнай дыдактычнай скіраванасцю. Зварот да друкаванага слова асветнік растлумачыў жаданнем спыніць распаўсюджанне «хлуслівых вучэнняў», «злых рэчаў», якія перамаглі ў Хрыстовай Царкве. Яго «Катэхізіс, або Навука старадаўняя хрысціянская для простых людзей» прывабліваў чытачоў зместам і манерай выкладання матэрыялу, логікай разважанняў і пераканаўчасцю доказаў. «Катэхізіс» лічылі ўзорным дапаможнікам, у якім спалучаўся Навучальны матэрыял з літіратурна-публіцыстычным выкладам. Зварот да формы кароткіх пытанняў і адказаў сведчыць пра асветніцкія памкненні Буднага. Аўтар проста і даступна адказвае на складаныя пытанні, што хвалявалі сучаснікаў. Кожная частка твора, што ўключала пытанні, аргументы і доказы, завяршалася рэкамендацыямі і пажаданнямі. Так разважанні пра ўрад, сучаснай мовай выкладаючы, падсумоўваліся тым, што хрысціяніну трэба ўрад падтрымліваць, каб злых судзіў, добрых бараніў, каб усё вёў справядліва.
У кастрычніку 1564 года ў Нясвіжскай друкарні былі выдадзены «Размовы святога Юстына, філосафа і мучаніка з яўрэем Трыфанам». Фактычна гэта быў пераклад на польскую мову раннехрысціянскага трактата. І тут Сымон Будны выклаў уласнае разуменне хрысціянскай навукі.
У Клецку С. Будны працягваў самаадукацыю, набываў кнігі заходнееўрапейскіх аўтараў, аналізаваў творы грэчаскіх і лацінскіх апалагетаў хрысціянства. Пасля выдання польскамоўнай «Брэсцкай Бібліі» асветнікам авалодала ідэя зрабіць новы, больш дасканалы пераклад Святога Пісання. Аднак у 1565 годзе памёр Міхаіл Радзівіл Чорны і рэфармацыйны рух Беларусі, канкрэтна і Сымон Будны, пазбавіліся падтрымкі. Абставіны прымусілі яго шукаць новы прытулак, месца, дзе б ён мог творча працаваць і выдаваць кнігі. Вядома, сучаснай мовай, мець новага спонсара.
Напачатку 1566 года Будны пераязджае ў мястэчка Хоўхлава, куды яго запрасіла Ганна Кішчына, якая мела тытул віцебскай ваяводзіны. Потым асветнік каля двух гадоў пражыў у Заслаўі, дзе закончыў працу над перакладам кнігі Старога Запавету, якія разам з перапрацаваным Новым Запаветам і «Прадмоваю да чытача» былі надрукаваны, як мяркуецца ва Уздзе, куды браты Кавячынскія перавезлі часова Нясвіжскую друкарню. Працаваў Будны затым у Лоску, Брэсце, Вільні.
Сымону Буднаму ягоныя творы стварылі папулярнасць у краінах Заходняй Еўропы – Англіі, Францыі, Германіі. Сучаснікі імкнуліся пачуць яго меркаванні па многіх пытаннях.
Ідэі Сымона Буднага паўплывалі на развіццё еўрапейскай філасофскай думкі ХVIІ стагоддзя. Як прадаўжальнік традыцый Францыска Скарыны, ён выступаў за роўнасць саслоўяў перад законам і справядлівасць правасуддзя. Яго палітычны ідэал – асветная манархія. Не адмаўляючы сутнасці прыгонніцтва, патрабаваў абмежавання феадальнага самавольства. Лічыў, што простаму народу патрэбны мір, што вяльможная знаць павінна клапаціцца пра асвету люду, адукацыю. Сымон Будны шмат зрабіў для развіцця беларускай мовы, выступаў за выкарыстанне жывога народнага слова ў рэлігійным пісьменстве і царкоўных набажэнствах, за ўсебаковае супрацоўніцтва славянскіх народаў.
Дарэчы, выдадзены ў Нясвіжы «Катэхізіс» Сымона Буднага быў перавыдадзены ў Мінску ў 2005 годзе. Дагэтуль бібліятэкі Беларусі не мелі ніводнага асобніка гэтай кнігі, а аддрукаваны ў Стакгольме ў 1628 годзе экземпляр, меўся ў аддзеле рэдкай кнігі Нацыянальнай бібліятэкі і навукоўцы маглі атрымаць яго ксеракопію.
Памяць выдатнага творцы, філосафа, дзеяча з кагорты беларускіх першадрукароў, ушаноўваецца. Нясвіжская друкарня, дзе пэўны час выдавалася і газета «Прамень», носіць імя Сымона Буднага. У Нясвіжы, па вул. Міцкевіча, у 1982 годзе ўстаноўлены бронзавы помнік Сымону Буднаму. Гэта работа скульптара Юрыя Казакова. Ва ўзнятай руцэ асветніка – кніга з эмблемай сонца, сімвал святла і ведаў.
Комментарии (0)