Першыя дакументальныя сведчанні аб існаванні бібліятэкі ў Шчучыне адносяцца да ХVІІІ ст., да часу заснавання ў нашым горадзе школы піяраў. У 1718 годзе ўладальнік Шчучына Ежы Юзафовіч-Хлябіцкі зaпpacіў у свае ўладанні манахаў каталіцкага ордэна піяраў. Яшчэ ў 1621 годзе закон піяраў даў урачысты зарок: беднасць, чысціня духу, паслушэнства і бясплатнае навучанне моладзі. Школы пабожныя, якія яны адкрывалі, былі бясплатнымі, даступнымі для ўсіх дзяцей, незалежна ад іх сацыяльнага статусу і веравызнання. У піярскіх калегіумах, у адрозненне ад езуіцкіх, больш увагі надавалі грамадзянскаму і патрыятычнаму выхаванню. Утрымліваліся школы на сродкі, што паступалі з зямельных уладанняў, і ахвяраванні фундатараў.15 манахаў ордэна размясціліся ў Шчучыне пры парафіяльным касцёле і 13 чэрвеня 1718 года адкрылі школу, якая выхавала многіх славутых людзей: Ігната Дамейку, Мацея Догеля, Казіміра Нарбута і інш. У касцёльнай энцыклапедыі ёсць запісы аб сумах, што выдаткоўваліся на ўтрыманне шчучынскіх піяраў. Там значыцца, што падчас дзейнасці КНА (Камісіі Народнай Адукацыі Кароны Польскай і Вялікага Княства Літоўскага) школа атрымлівала ад гэтай установы 6000 злотых: 3000 – на ўтрыманне настаўнікаў і 3000 – на папаўненне фондаў бібліятэкі. Гэты факт дапамагае зразумець, наколькі важную ролю адводзілі ў калегіуме бібліятэцы. Першыя ўспаміны аб кляштарнай бібліятэцы адносяцца да 28 мая 1782 года. Цяжка сказаць, колькі кніг налічвалася ў ёй першапачаткова, толькі вядома, што там былі рэдкія выданні з падараваных рэктарам Ярманьскім, такіх многія бібліятэкі не мелі. Кніжны фонд бібліятэкі піяраў у пачатку ХІХ стагоддзя налічваў 2751 адзінку. Кнігі былі пераважна прыродазнаўчыя, медыцынскія, матэматычныя. Былі тут творы Гамера, Гарацыя, Плутарха, Ціта, Лівія, Вальтэра, Мантэск’е. Акрамя таго, выкладчыкі і студэнты маглі карыстацца вялікай бібліятэкай Сцыпіёнаў, а потым Друцкіх-Любецкіх.Акрамя кніг, кляштарная бібліятэка мела прылады па фізіцы і матэматыцы. У 1802 годзе пры перапісе прыладаў адзначаны: геаметрычны столік, дыяптрыі, вымяральны шнур, магнітная іголка. У наступныя гады колькасць прыстасаванняў павялічылася дзякуючы дапамозе Віленскага ўніверсітэта. У 1808 годзе Шчучынская школа ўжо мела электрафордную машыну, гальванічны слупок, дзве Лейдэнаўскія ванны, два глобусы, цыркуль і інш.Пры наведванні Шчучынскай школы 18 ліпеня 1817 года інспектар адзначыў, што, “не гледзячы на сціплае мясцовае фундатарства, бібліятэка, кабінет фізічны, лабараторыя хімічная па Гродзеншчыне тут паміж іншымі (кляштарнымі) у цэлай губерніі ёсць першая”. Пасля паўстання 1830-1831 г.г. школа, як і іншыя навучальныя ўстановы піяраў, была закрыта ў 1832 годзе. А ў наступным, 1833 годзе, адкрыла дзверы свецкае вучылішча, у якім выкладанне павінна было весціся на рускай мове. Вучылішча мела сваю бібліятэку, дзе было многа навуковых і мастацкіх кніг рускіх аўтараў. Хутчэй за ўсё, частка знакамітай бібліятэкі піяраў і стала маёмасцю вучылішча. Існуюць архіўныя дакументы, якія сведчаць аб тым, што па распараджэнні ўлад частка кніг былога калегіума піяраў павінна была быць перададзена Гродзенскай гімназіі і Навагрудскаму вучылішчу, частка была пакінута ў Шчучыне. Далейшы лёс знакамітай бібліятэкі невядомы.Пры калегіуме піяраў 26 ліпеня 1773 года была адкрыта адна з першых аптэк на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Згодна з інвентарным апісаннем, аптэка з’яўлялася адной з буйнейшых для свайго часу. Яе памяшканні ўражвалі раскошай: на сценах віселі 14 карцін, 6 з якіх былі напісаны алеем, 6 – на шкле, 2 літаграфіі на паперы. Асартымент лекаў уключаў 821 назву. Аптэка была добра аснашчана мэбляй і спецыяльным абсталяваннем. Толькі шклянога посуду рознага прызначэння налічвалася 8913 адзінак. Аптэка таксама мела сваю бібліятэку. У 1832 годзе аптэчная бібліятэка дазваляла карыстацца 71 кнігай: 5 слоўнікамі і 66 манаграфіямі на розных мовах. З іх 32 манаграфіі былі на польскай мове, 26 – на лацінскай, 7 – на нямецкай, 1 – на рускай. 58 кніг былі медыцынскія і фармацэўтычныя, у тым ліку і фармакапеі Расіі і Польшчы, навуковыя працы С. Юндзіла і К.Клюка. Кнігамі маглі карыстацца наведвальнікі. Поўнай статыстыкі прыватных бібліятэк у Беларусі не існуе. Таму даныя аб іх вельмі фрагментарныя. Культурныя каштоўнасці захоўваліся практычна ў кожнага больш-менш значнага абшарніка (памешчыка). У межах сучаснай Беларусі амаль 400 маёнткаў мелі музейныя калекцыі, сямейныя архівы, карцінныя галерэі і бібліятэкі. З іх 54 знаходзіліся ў мястэчках, у тым ліку і ў Шчучыне. Адзначым, што ў эпоху Асветніцтва прыватныя магнацкія бібліятэкі выконвалі функцыю публічных бібліятэк. Уласнікі кнігазбораў лічылі сваім абавязкам дазваляць імі карыстацца ўсім ахвотным, дапамагаць у пошуку крыніц, збіранні матэрыялаў для даследчыцкіх прац. У Шчучыне, у асобным мураваным будынку сярод парку, захоўваліся багатая бібліятэка і архіў князёў Друцкіх-Любецкіх, прывезеныя з радавых маёнткаў з Піншчыны. Частку дакументаў напачатку ХХ стагоддзя перадалі ў Кракаў, у музей Чартарыйскіх. А тое, што разам з кнігазборам захоўвалася на месцы, было знішчана ў Першую сусветную вайну. Шкада, што да нас не дайшлі старажытныя кнігі. Але дзесьці ў душы цепліцца надзея, што ў каго-небудзь з вас, паважаныя землякі, усё ж захаваліся кнігі, якімі вы ганарыцеся, каштоўныя кнігі. Шчучынская ЦРБ імя Цёткі плануе да Дня беларускага пісьменства адкрыць выставу рарытэтных кніг, у тым ліку з рэдкімі аўтографамі. Калі вы шчаслівы ўладальнік такіх каштоўнасцей, просім звярнуцца ў мясцовую або раённую бібліятэку па тэл.: 28-9-80, 28-8-06. Захаванасць кніг гарантуецца.
Комментарии (0)