Як вядома, большасць паходаў і экскурсій адбываецца ў летні час, калі прырода дорыць нам увесь букет прыгожых уражанняў і незабыўных успамінаў. Зіма лічыцца перыядам «спячкі» прыроды, калі нічога цікавага не ўбачыш. Але гэта не так. Зімовая прырода мае свае асабліваці. Нават у мёртвым, здавалася б, зімовым лесе ці на заснежаным покрыве замерзлай рэчкі ці возера можна знайсці шмат цікавага і пазнавальнага. І не трэба доўга шукаць такія мясціны. У кожным куточку нашай краіны ёсць, на першы погляд, непрыкметныя, але па-свойму прыгожыя прыродныя супольнасці, дзе можна назіраць і вывучаць прыроду ў любую пару года.
Што мы возьмем з сабою ў лыжнае падарожжа? Перш за ўсё – фотаапарат. Няхай чорна-белы фон зімовага пейзажу не хвалюе падарожнікаў. Але і ў гэтую пару года ён можа паказаць сваю асаблівую прыгажосць. Бінокль таксама не будзе залішнім, калі ўзнікне неабходнасць бліжэй пазнаёміцца з якой-небудзь жывёлінай або птушкай. І, нарэшце, вельмі карыснай рэччу ў лыжным падарожжы будзе вызначальнік слядоў дзікіх жывёл, які дазволіць класіфікаваць від жывёлы або птушкі, якія прабеглі каля нашай лыжні ці пакінулі сляды сваёй дзейнасці на дрэве альбо ў хмызняку.
Для таго, каб наша “экалагічная лыжня” была больш змястоўнай і разнастайнай, уключым у маршрут частку лесу, поля, наваколля рэчкі ці возера, тэрыторыю хмызнякоў.
Вельмі важнае значэнне мае характар снежнага покрыва. Сляды дзейнасці дзікіх жывёл лепш за ўсё можна бачыць не на рыхлым і мяккім снезе, а на шчыльным, які трохі падтаяў.
Такім чынам, выбіраем добрае надвор’е, кладзём у рукзакі неабходныя рэчы, становімся на лыжы – і наперад!
Каб выйсці на наш традыцыйны маршрут, спачатку пракладваем лыжню ўздоўж дарогі. Тут нас сустракаюць першыя жыхары зімовай прыроды – птушкі. На ўскрайку дарогі можна заўважыць невялікія чароды звычайных стрынатак, якія заняты сваёй любімай справай: старанна клююць збожжа або насенне, не звяртаючы ні на кога аніякай увагі. Побач, на засохлых лапухах, нярэдка можна сустрэць чорнагаловых шчыглоў, якія пры нязначным набліжэнні дружна падымаюцца ўсёй чарадою і пералятаюць трохі далей, на другі кусцік.
Амаль кожны раз можна ўбачыць на нашай лыжні крумкача. Пара крумкачоў з характэрным карканнем – звычайныя госці заснежаных палёў.
На кіламетровых слупах, дарожных паказальніках, а таксама на стагах саломы здалёку добра бачны сілуэты пярнатых драпежнікаў – касматаногіх канюкоў. Гэта спрыяльныя для іх прысады, з якіх яны выглядаюць сваю здабычу.
Далей наш маршрут працягваецца па заснежаным полі. Калі на дварэ мароз з туманнай дымкай і няма ветру, наступае белая маўклівасць: снег і неба набываюць адзіны малочны колер, сярод якога лыжня амаль непрыкметная на белым покрыве снегу і туману. Іншую карціну можна назіраць пры сонечным надвор’і. На ярка-белай коўдры зімовага поля відаць кожная рысачка, кожны след, які пакінулі дзікія жывёлы. І сярод іх то справа, то злева ад лыжні можна бачыць шматлікія сляды нашага добрага знаёмага – зайца-русака. Яго сляды выцягваюцца то доўгім ланцужком, то якім-небудзь мудрагелістым маршрутам. Звяртаю ўвагу маіх юных падарожнікаў на той факт, што першыя два адбіткі – гэта сляды задніх лап, а два заднія – сляды пярэдніх.
Часам на полі можна бачыць паглыбленні ў снезе. Гэта месцы, дзе заяц можа хавацца ад неспрыяльных умоў або ад драпежніка. А вось і яшчэ адно цікавае месца. Прыпыняемся ля зялёнай пляцоўкі сярод белага покрыва поля. Гэта так званая зайцава “сталоўка”, дзе яны частуюцца зялёнай траўкай азімых культур. Дарэчы, такія ж «сталоўкі» рыхтуюць таксама казулі не толькі на полі, але і ў лесе.
Вакол нашай лыжні з’яўляюцца доўгія барозны або хады ў рыхлым снезе, якія вядуць пад снег, а потым зноў выходзяць на паверхню. Праз некаторы час можна бачыць і гаспадара гэтых твораў – мыш-палёўку. Вельмі цікава і забаўляльна бачыць, як мыш бяжыць па рыхлым снезе, нават не бяжыць, а прабіваецца. Сваім носам, як ледаколам, яна расчышчае перад сабою снег і лёгка зарываецца, калі чуе небяспеку.
Наша лыжня падыходзіць да лесу. Рабяты раптам спыняюцца і вымаюць біноклі. На ўзлеску, на белым фоне снежнага поля, можна добра бачыць невялікую цёмную пляму. Праз некалькі хвілін чую галасы: “Казуля! Казуля!”. І, сапраўды, маладая козачка мірна пасецца каля лесу, не звяртаючы на нас аніякай увагі. І як толькі мы падышлі зусім блізка, яна грацыёзна і нябачна знікла ў лесе.
Калі ўваходзім у зімовы лес, то трапляем у царства чароўнай цішыні. Змоўк вецер, які суправаджаў нас на полі. Зімовы лес – самая сапраўдная прыродная энцыклапедыя. Шматлікія сляды зайцаў, казуль, дзікіх кабаноў, ласёў сведчаць аб тым, што мароз не перашкода для актыўнага жыцця гаспадароў лесу. Усюды можна бачыць сцяжынкі, пракладзеныя дзікімі жывёламі.
У ясны марозны дзень лес іскрыцца інеем, які пакрывае галінкі сасны або елкі, а ў пахмурны дзень лес стаіць загадкавы і таямнічы. Калі пройдзе снег і пакрые кроны дрэў, лес набывае новае аблічча. Кожны куст ядлоўцу, кожная елка ператвараюцца ў казачных герояў і ў іншых фантастычных істотаў.
Амаль усе ліставыя дрэвы паскідалі сваё ўбранне яшчэ восенню, але сярод маладых і магутных сосен можна бачыць і зімовы цуд – дуб, апрануты ў карычневую крону сухіх лістоў.
Раю дзецям паглядзець не толькі па баках, але і ўверх, на ствалы дрэў, дзе цямнеюць чорныя адтуліны дуплаў, зробленыя дзятламі. Дуплы самага вялікага дзятла – жаўны, або чорнага дзятла, маюць форму выцягнутага прамавугольніка або авала. Дуплы ж больш распаўсюджанага вялікага дзятла пераважна акруглыя.
Доўгі, пакаты спуск – і мы трапляем у наваколле невялікай рэчкі. У моцныя маразы яна надоўга пакрываецца тоўстым слоем ільду, але калі марозаў няма, то яна цёмнай змейкай віецца сярод заснежанага покрыва. Пракладаючы лыжню ўздоўж ракі, мы трапляем у царства баброў. Апрацаваныя іх вострымі зубамі “алоўкі” пнёў тырчаць радамі ўздоўж ракі. Далей можна бачыць бабровыя плаціны і хаткі. Марозная і маласнежная зіма – самая спрыяльная пара года для таго, каб бліжэй падысці і пазнаёміцца з “гідратэхнічнымі збудаваннямі” баброў.
Далей наша лыжня праходзіць уздоўж невялікага возера. На замерзлым вадаёме, пакрытым снежным покрывам, можна бачыць карычнева-жоўтыя каралі з сухога трыснягу, сярод якога выдзяляюцца карычневыя шышкі рагозу, якім не страшны аніякія маразы. Па нябачных пакатых берагах тырчаць сярод снегу кусцікі травы, падобныя на крыштальныя гронкі, а купіны, пакрытыя снегам, часам выглядаюць, як дзюны ў пустыні.
Вось і надышоў час зрабіць прывал. Паступова падымаемся на невялікі ўзгорак, пакрыты лесам і хмызнякамі. У гэтым месцы будзе добра пасядзець каля вогнішча, а для тых, у каго яшчэ засталося шмат сіл і энергіі, ёсць усе ўмовы, каб весела пракаціцца з горкі.
Зімовае вогнішча – гэта нешта асаблівае. Раскладаем яго на снезе, а потым можна бачыць, як снежнае покрыва каля яго паступова растае, знікае – і з’яўляецца зялёная трава або мох, якія нагадваюць нам аб цёплых днях лета.
Калі мы знаходзімся пад заснежанымі каронамі, талыя камячкі снегу падаюць зверху з галінак сосен прама за каўнер. Пануе своеасаблівая сяброўская атмасфера, якая сцірае рэзкія межы паміж дарослымі і дзецьмі. Каля зімовага вогнішча заўсёды знойдзецца месца для добрага жарту або вясёлай гісторыі. А як цудоўна пад манатонны стук дзятла папіць гарачага чаю, настоенага на шыпшыне і глогу! Калі надакучвае сядзець каля вогнішча, можна трохі пакатацца з горкі: лыжня ж у некалькіх метрах. Пакатаўся, а там зноў можна падсілкавацца!
Самая цяжкая частка нашай экалагічнай лыжні – гэта дарога дадому. А яшчэ цяжэй бывае, калі сустрэчны вецер ды з марозам. Але, здаецца, гэта лепш чым вецер у спіну. Пераадольванне розных перашкод – гэта таксама частка нашай экалагічнай лыжні. І ўсе гэтыя цяжкасці, калі мы вяртаемся ў цёплыя класы, патроху забываюцца, а застаюцца ў душы і сэрцы толькі самыя яркія моманты сустрэчы з сябрамі і прыгожай прыродай нашага краю
Комментарии (0)